به نام خدا
بی گمان یکی از جریان ها و نحله های تاثیر گذار و شکل دهنده دانش پزشکی بشری، پزشکی اسلامی و بی تردید یکی از دانشمندان و حکیمان بزرگ و مهم اسلامی، همانا محمدبن زکریای رازی است و اگر بخواهیم سه کتاب از مهم ترین آثار پزشکی اسلامی را بر شماریم، بی شک الحاوی فی الطب برجسته ترین آن ها می باشد.
از بین ۷۸ اثری که از آثار اختصاصاً پزشکی رازی برشمرده(که از آن ها نسخه یا نسخه هایی باقیمانده) الحاوی از همه بزرگتر، جامع تر و مشهور تر است. به نوشته ابن ابی اصیبعه، الحاوی هنگام زندگی رازی گردآوری نشده، بلکه پس از مرگ او، شاگردانش آن را جمع آوری کرده اند. به نوشته علی بن عباس اهوازی، کتاب الحاوی چنان عظیم بوده که او(اهوازی) نسخه های این کتاب را تنها نزد دو نفر دیده است.
الحاوی فی الطب، بزرگترین و جامع ترین کتاب پزشکی دوره اسلامی به شمار می رود و بخش عظیم آن، نقل قول هایی از پزشکان یونانی، سریانی، هندی و چند پزشک ناشناس است، رازی در این کتاب به هنگام شرح بیماری و چگونگی درمان آن، نخست، تقریباً گفته های همه پزشکان یونانی و افرادی که آراء آنان منبع و پایه پزشکی اسلامی بوده را ذکر کرده و سپس دیدگاه ها و نتایج تجربیات خود را بر آن افزوده است.
گستردگی و حجم زیاد کتاب مانع از آن شده که نسخ متعدد آن در اختیار افراد مختلف قرار گیرد، همین موضوع باعث شده تا گزارش نویسندگان و دانشمندان اسلامی درباره آن متعدد و بعضاً متناقض باشد.
ابن ندیم و ابن ابی اصیبعه، الحاوی را شامل ۱۲ بخش دانسته، اما قفطی، الحاوی را مشتمل بر ۷۰ مقاله دانسته است، در عین حال هیچکدام از این تقسیم بندی ها قابل تطبیق با این نسخه چاپ شده کتاب نیست. آقا بزرگ تهرانی این کتاب را الجامع الحاصر لصناعه الطب و الجامع الکبیر نیز نامیده و شمار مجلدات آن را ۳۰ جلد عنوان ذکر کرده است.
کتاب الحاوی فی الطب، به زبان عربی و در ۲۲ جزء چاپ شده و هر جزء به باب ها و بخش های کوچک تر تقسیم شده است. گفته می شود کهن ترین چاپ از کتاب حاوی، چاپی است که به سرپرستی محمد عبدالمعیرخان از ۱۹۵۵ تا ۱۹۶۷ در شهر حیدرآباد هندوستان انجام پذیرفته که از روی نسخه خطی این کتاب که در یک مجموعه ۱۳ جلدی در کتابخانه اسکوریال در اسپانیا نگهداری می شود، انجام شده است.
